Malware 101: Ai là trùm cuối trong thế giới mã độc?
Cuộc sống công nghệ thật tuyệt… cho đến khi máy tính bỗng chậm rì, quạt kêu vù vù, hoặc đầy quảng cáo nhảm. Đó có thể là do malware (mã độc) – những kẻ phá hoại vô hình luôn rình rập.
Hãy cùng khám phá các loại malware để biết kẻ nào nguy hiểm nhất nha.
Virus
Nó là gì?
Giống như virus cúm, virus máy tính bám vào file bình thường (Word, PDF, game, app…). Khi bạn mở file, virus “thức dậy” và bắt đầu phá hoại.
Nó làm gì?
- Phá hỏng hoặc xóa file
- Lây sang các file khác
- Làm máy chậm, đứng, không khởi động
Ví dụ thực tế
CIH (Chernobyl Virus, 1998): Phá hỏng phần cứng, thiệt hại hàng triệu USD.
Worm
Nó là gì?
Worm (sâu máy tính) tự nhân bản và lây lan cực nhanh qua Internet hoặc USB mà không cần mở file.
Nó làm gì?
- Lan nhanh, gây nghẽn mạng
- Cài thêm malware khác
Ví dụ thực tế
- ILOVEYOU (2000): Email “I LOVE YOU” lây khắp thế giới, thiệt hại 10 tỷ USD.
- WannaCry (2017): Ransomware lây qua mạng nội bộ, làm tê liệt bệnh viện, công ty.
Trojan
Nó là gì?
Trojan giống “ngựa thành Troy”: giả làm phần mềm hữu ích (crack game, phần mềm miễn phí) nhưng thực ra là malware.
Nó làm gì?
- Lấy cắp dữ liệu
- Điều khiển máy từ xa
- Cài malware khác
Ví dụ thực tế
Emotet: Ban đầu là trojan ngân hàng, sau thành công cụ cài ransomware.
RAT (Remote Access Trojan)
Nó là gì?
RAT là trojan đặc biệt cho phép hacker điều khiển máy từ xa mà bạn không hề biết.
Nó làm gì?
- Mở webcam, mic
- Lấy file, chạy lệnh
- Cài malware khác
Ví dụ thực tế
DarkComet RAT: Từng dùng để giám sát mục tiêu chính trị.
Logic Bomb / Time Bomb
Nó là gì?
Logic Bomb (Time Bomb) là malware “gài mìn”, chỉ kích hoạt khi đủ điều kiện (ngày giờ, thao tác cụ thể).
Nó làm gì?
- Xóa file, phá hỏng hệ thống
- Mã hóa dữ liệu
Ví dụ thực tế
Nhân viên IT cũ gài Logic Bomb xóa dữ liệu ngân hàng sau khi bị sa thải.
Ransomware
Nó là gì?
Ransomware là kẻ bắt cóc dữ liệu. Nó khóa hoặc mã hóa file rồi đòi tiền chuộc.
Nó làm gì?
- Mã hóa file
- Đòi tiền chuộc (thường bằng Bitcoin)
Ví dụ thực tế
- Ryuk: Tấn công bệnh viện, trường học, đòi hàng trăm ngàn USD.
- LockBit: Nhóm ransomware khét tiếng tấn công doanh nghiệp toàn cầu.
Spyware
Nó là gì?
Spyware là phần mềm gián điệp, âm thầm theo dõi bạn.
Nó làm gì?
- Ghi phím bấm (password, tin nhắn)
- Chụp màn hình, webcam
- Lấy thông tin ngân hàng
Ví dụ thực tế
FinSpy: Được bán cho chính phủ nhiều nước để giám sát mục tiêu.
Adware
Nó là gì?
Adware không nguy hiểm bằng virus nhưng cực kỳ phiền.
Nó làm gì?
- Hiện quảng cáo liên tục
- Làm máy chậm, treo
- Có thể cài malware khác
Ví dụ thực tế
Phần mềm crack game/phim lậu thường kèm adware.
Rootkit
Nó là gì?
Rootkit là malware ẩn thân, che giấu chính nó và các malware khác khỏi mắt người dùng.
Nó làm gì?
- Cho hacker toàn quyền máy
- Rất khó phát hiện, gỡ bỏ
Ví dụ thực tế
Sony BMG Rootkit (2005): Che DRM nhạc, gây rủi ro bảo mật cho hàng triệu người.
Bootkit
Nó là gì?
Bootkit là Rootkit tấn công boot sector hoặc MBR.
Nó làm gì?
- Chiếm quyền trước cả hệ điều hành
- Rất khó gỡ
Ví dụ thực tế
TDL-4 (Alureon): Bootkit nguy hiểm nhắm vào Windows.
Backdoor
Nó là gì?
Backdoor là “cửa hậu” bí mật cho hacker vào máy mà không cần mật khẩu.
Nó làm gì?
- Cho hacker truy cập bất kỳ lúc nào
- Thường cài qua trojan
Ví dụ thực tế
Nhiều phần mềm lậu có sẵn backdoor để hacker xâm nhập.
Botnet
Nó là gì?
Botnet biến máy bạn thành “zombie” trong mạng lưới hacker điều khiển.
Nó làm gì?
- Tấn công DDoS website
- Gửi spam, đào tiền ảo
Ví dụ thực tế
Mirai Botnet (2016): Làm sập Twitter, Netflix, Reddit bằng DDoS.
Downloader / Dropper
Nó là gì?
Downloader / Dropper là malware tải và cài malware khác vào máy.
Nó làm gì?
- Tải ransomware, spyware, trojan
- Tấn công đa giai đoạn
Ví dụ thực tế
Emotet thường dùng Dropper để cài payload khác.
Fileless Malware
Nó là gì?
Fileless Malware hoạt động mà không cần file trên ổ cứng. Nó chạy trực tiếp trong RAM, phần mềm diệt virus khó phát hiện.
Nó làm gì?
- Trộm dữ liệu
- Điều khiển máy
Ví dụ thực tế
POSHSPY: Fileless malware dùng PowerShell để hoạt động.
Scareware
Nó là gì?
Scareware dùng chiêu hù dọa để bạn cài phần mềm dởm.
Nó làm gì?
- Hiện cảnh báo virus giả
- Dọa mất dữ liệu
- Dụ mua phần mềm “dỏm” (thường là malware)
Ví dụ thực tế
Popup giả mạo diệt virus, dụ bạn cài “phần mềm bảo vệ” của chúng.
Keylogger
Nó là gì?
Keylogger ghi lại mọi phím bạn bấm: password, tin nhắn, confession crush.
Nó làm gì?
- Gửi phím bấm cho hacker
- Đánh cắp tài khoản, ngân hàng
Ví dụ thực tế
Chỉ vài dòng Python cũng tạo ra keylogger nguy hiểm.
Malvertising
Nó là gì?
Malvertising không phải loại malware riêng, mà là chiến thuật phát tán malware qua quảng cáo độc hại.
Nó làm gì?
- Phát tán trojan, ransomware qua banner quảng cáo
- Lây nhiễm khi người dùng click hoặc thậm chí chỉ cần load trang
Kết luận
Thế giới malware muôn hình vạn trạng. Để tự bảo vệ:
- Update Windows, phần mềm
- Không click link lạ
- Không cài crack lung tung
- Luôn backup dữ liệu
Hy vọng bài viết giúp bạn nắm tí kiến thức về các sát thủ vô hình này để còn biết được “ai” đang ẩn náu phá hoại máy tính của mình nhé.