Cùng nhìn lại những vai trò gốc rễ đã kiến tạo nên ngành CNTT

Ngày nay, khi nhắc đến ngành Công nghệ Thông tin, chúng ta thường nghĩ ngay đến hàng trăm vai trò chuyên biệt: DevOps Engineer, Data Scientist, AI Researcher, Product Manager, UX Designer, Cloud Architect... Danh sách dài đến mức một người mới vào nghề có thể cảm thấy choáng ngợp trước sự đa dạng này.

Nhưng ít ai biết rằng, tất cả những nghề hiện đại này đều bắt nguồn từ vài "vai trò gốc" – những nghề đã xuất hiện từ thuở sơ khai của máy tính, khi ngành công nghiệp này còn non trẻ và chưa có sự phân công lao động tinh vi như ngày nay.

Hãy cùng quay ngược thời gian để khám phá những vai trò nền tảng đã đặt móng cho toàn bộ ngành CNTT mà chúng ta biết đến hôm nay.

Thời Kỳ Khai Sinh (1940s–1960s): Toán Học Và Máy Tính

Bối cảnh: Đây là thời kỳ máy tính còn là những cỗ máy khổng lồ chiếm cả căn phòng, tiêu tốn điện năng khủng khiếp và có khả năng tính toán chỉ bằng một chiếc smartphone hiện đại. Lập trình được thực hiện bằng cách cắm dây, đục thẻ lỗ, hoặc viết mã máy trực tiếp.

Mục tiêu chính: Làm sao để máy móc có thể "hiểu" được con người và thực hiện các phép tính phức tạp.

Các vai trò gốc

Computer Scientist / Mathematician

Đây không đơn thuần là một nghề – đó là những nhà tiên phong, những bộ óc vĩ đại đã đặt nền móng cho toàn bộ khoa học máy tính. Những người như Alan Turing với máy Turing, John von Neumann với kiến trúc máy tính lưu trữ chương trình, Grace Hopper với ý tưởng về trình biên dịch – tất cả đều là những nhà toán học và nhà khoa học máy tính đầu tiên.

Họ không chỉ viết code, họ tạo ra chính cái nền tảng logic và thuật toán mà mọi chương trình máy tính sau này sẽ dựa vào. Đây là gốc rễ của mọi nghiên cứu lý thuyết trong ngành.

Hardware Engineer

Trong thời kỳ này, không có phần mềm nếu không có phần cứng. Những kỹ sư phần cứng là người thiết kế mạch điện, bộ xử lý, bộ nhớ từ tính, và các thành phần vật lý khác của máy tính.

Vai trò này là tổ tiên trực tiếp của các kỹ sư phần cứng hiện đại, embedded system engineer, và chip engineer – những người vẫn đang thiết kế các bộ vi xử lý cho điện thoại thông minh, xe tự lái, và thiết bị IoT ngày nay.

Programmer

Đây chính là nghề "tổ tiên" của mọi developer hiện đại. Những lập trình viên đầu tiên phải làm việc với ngôn ngữ máy – những dãy số 0 và 1, sau đó là Assembly, và cuối cùng là các ngôn ngữ bậc cao đầu tiên như Fortran (1957) và COBOL (1959).

Công việc của họ vô cùng gian khổ: không có IDE, không có Stack Overflow, không có GitHub Copilot. Mỗi dòng code phải được suy nghĩ kỹ lưỡng vì việc sửa lỗi rất tốn kém và phức tạp. Nhưng chính họ đã chứng minh rằng máy tính có thể được lập trình để giải quyết các vấn đề thực tế.

Operator

Một vai trò thường bị lãng quên nhưng cực kỳ quan trọng trong thời kỳ này: người vận hành máy tính. Họ là người nạp băng từ, thẻ đục lỗ vào máy, theo dõi các batch jobs, kiểm tra kết quả in ra, và đảm bảo máy tính hoạt động trơn tru.

Vai trò này sau này đã tiến hóa thành System Administrator – người quản trị hệ thống mà chúng ta biết đến ngày nay.

Thời Kỳ Phần Mềm Hóa (1970s–1980s)

Bối cảnh: Máy tính bắt đầu được sử dụng rộng rãi trong các doanh nghiệp, ngân hàng, và tổ chức chính phủ. Phần mềm trở nên ngày càng phức tạp, và ngành công nghiệp phần mềm bắt đầu đối mặt với "khủng hoảng phần mềm" – tình trạng các dự án thường xuyên trễ hạn, vượt ngân sách, và chất lượng kém.

Mục tiêu chính: Xây dựng phần mềm có cấu trúc, dễ bảo trì, và có thể mở rộng.

Các vai trò gốc

Systems Analyst

Vai trò này xuất hiện khi người ta nhận ra rằng cần có một cầu nối giữa thế giới kinh doanh và thế giới kỹ thuật. Systems Analyst là người phân tích nhu cầu kinh doanh, hiểu được quy trình làm việc của tổ chức, và chuyển đổi chúng thành các yêu cầu kỹ thuật và thiết kế hệ thống.

Đây chính là gốc rễ của Business Analyst, Solution Architect, và một phần của Product Manager ngày nay. Họ là người đảm bảo rằng những gì được xây dựng thực sự giải quyết được vấn đề thực tế của doanh nghiệp.

Software Engineer

Thuật ngữ "Software Engineering" chính thức ra đời tại hội nghị NATO năm 1968 – một sự kiện mang tính lịch sử nhằm giải quyết khủng hoảng phần mềm. Ý tưởng là áp dụng các nguyên tắc kỹ thuật vào việc phát triển phần mềm, giống như cách các kỹ sư xây dựng cầu hoặc nhà.

Software Engineer không chỉ viết code – họ thiết kế kiến trúc, lập kế hoạch, áp dụng các phương pháp luận, và đảm bảo chất lượng. Vai trò này đã định hình toàn bộ ngành lập trình hiện đại với các quy trình như Agile, Test-Driven Development, và Continuous Integration.

Database Administrator (DBA)

Khi dữ liệu trở nên quý giá và phức tạp, vai trò quản trị cơ sở dữ liệu ra đời. Những DBA đầu tiên làm việc với các hệ quản trị dữ liệu như IBM DB2, Oracle Database, và các hệ thống quan hệ dựa trên lý thuyết của Edgar F. Codd.

DBA là tổ tiên của Data Engineer, Database Developer, và một phần của Data Scientist ngày nay. Họ đảm bảo dữ liệu được lưu trữ hiệu quả, an toàn, và có thể truy xuất nhanh chóng.

Network Engineer

Khi các máy tính bắt đầu được kết nối với nhau thông qua mạng LAN (Local Area Network) và WAN (Wide Area Network), vai trò kỹ sư mạng trở nên thiết yếu. Họ thiết kế và triển khai các hệ thống mạng, đảm bảo các máy tính có thể giao tiếp với nhau.

Đây là tiền đề cho sự ra đời của Internet và là nền tảng cho các Network Architect, Security Engineer, và Cloud Network Specialist ngày nay.

Thời Kỳ Internet (1990s–2000s)

Bối cảnh: Internet bùng nổ và thay đổi hoàn toàn cách thế giới hoạt động. Các doanh nghiệp đua nhau có mặt trên web, thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, và máy tính cá nhân trở nên phổ biến.

Mục tiêu chính: Đưa công nghệ đến với người dùng phổ thông và kết nối thế giới lại với nhau.

Các vai trò gốc

Web Developer

Đây là vai trò mang tính cách mạng – những người xây dựng trang web, từ những trang HTML tĩnh đơn giản đến các ứng dụng web động phức tạp. Họ làm việc với HTML, CSS, JavaScript, và các ngôn ngữ phía server như PHP, Perl, và ASP.

Web Developer là tiền thân trực tiếp của Frontend Developer, Backend Developer, Fullstack Developer, và cả Mobile App Developer. Họ đã biến Internet từ một mạng lưới văn bản khô khan thành một không gian sống động, tương tác, và đầy màu sắc.

System Administrator

Với sự gia tăng của các server web, email server, và database server, vai trò System Administrator trở nên cực kỳ quan trọng. Họ quản lý máy chủ, cài đặt và cấu hình phần mềm, giám sát hiệu suất, backup dữ liệu, và xử lý sự cố.

Ngày nay, SysAdmin đã tiến hóa thành DevOps Engineer, Site Reliability Engineer (SRE), và Cloud Infrastructure Engineer – những người không chỉ quản lý server mà còn tự động hóa mọi thứ và đảm bảo hệ thống luôn sẵn sàng.

IT Support / Helpdesk

Khi máy tính và phần mềm trở nên phổ biến, nhu cầu hỗ trợ người dùng cuối cũng tăng lên. IT Support là những người trả lời điện thoại, giải quyết vấn đề kỹ thuật, cài đặt phần mềm, và đào tạo người dùng.

Đây là nghề "thầm lặng" nhưng không thể thiếu trong bất kỳ tổ chức nào. Họ là tuyến phòng thủ đầu tiên khi có sự cố và là cầu nối giữa công nghệ và người dùng thông thường.

Project Manager

Khi các dự án CNTT trở nên lớn hơn và phức tạp hơn, vai trò quản lý dự án trở nên thiết yếu. Project Manager là người điều phối đội ngũ, quản lý tiến độ, ngân sách, và rủi ro, đồng thời đảm bảo dự án đáp ứng được yêu cầu.

Ngày nay, họ có thể mang các danh xưng như Scrum Master, Product Owner, Delivery Manager, hay Agile Coach – tùy thuộc vào phương pháp luận được áp dụng.

Kỷ Nguyên Hiện Đại (2010s–Nay)

Từ những vai trò gốc đó, ngành CNTT đã phân nhánh mạnh mẽ với hàng trăm vai trò chuyên biệt. Dưới đây là bảng tổng hợp cho thấy sự kế thừa này:

Programmer đã sinh ra: Software Engineer, Game Developer, Mobile Developer, AI Engineer, Machine Learning Engineer, Blockchain Developer

Database Administrator đã tiến hóa thành: Data Engineer, Data Scientist, Data Analyst, Big Data Engineer, Database Developer

System Administrator đã chuyển đổi thành: DevOps Engineer, Site Reliability Engineer (SRE), Cloud Engineer, Infrastructure Engineer, Security Engineer

Systems Analyst đã phát triển thành: Business Analyst, Product Manager, Solution Architect, Enterprise Architect, UX Researcher

Web Developer đã tách thành: Frontend Developer, Backend Developer, Fullstack Developer, Mobile App Developer, UI Engineer

Network Engineer đã mở rộng thành: Cloud Network Engineer, Network Security Specialist, Network Architect, SDN Engineer

Và còn nhiều nhánh khác nữa: Cybersecurity Specialist, QA Engineer, Technical Writer, DevSecOps, MLOps Engineer, Salesforce Developer... Danh sách này sẽ còn dài ra trong tương lai.

Kết Luận

Dù ngành CNTT ngày nay đã mở rộng với vô số lĩnh vực chuyên sâu, mọi nghề đều mang DNA từ những vai trò gốc. Một AI Engineer ngày nay vẫn cần kỹ năng lập trình cơ bản từ Programmer thời xưa. Một Cloud Architect vẫn cần hiểu về hệ thống mạng như Network Engineer đầu tiên. Một Product Manager hiện đại vẫn phải làm công việc phân tích hệ thống giống như Systems Analyst những năm 1970.

Hiểu được lịch sử của những vai trò này giúp chúng ta:

• Trân trọng hơn con đường đã dẫn đến thế giới số hiện đại
• Nhận ra rằng các kỹ năng nền tảng luôn có giá trị, dù công nghệ có thay đổi
• Có cái nhìn xa hơn về tương lai của ngành – biết đâu những vai trò mới sắp xuất hiện cũng sẽ bắt nguồn từ điều gì đó chúng ta đang làm hôm nay

Như một câu nói khôn ngoan: "Muốn hiểu công nghệ ngày mai, hãy nhìn lại cách con người viết nên dòng lệnh đầu tiên hôm qua."

Nguồn tham khảo:

• IEEE Annals of the History of Computing
• ACM Computing Curricula (1968, 1991, 2013)
• "A History of Modern Computing" – Paul E. Ceruzzi (MIT Press)
• U.S. Bureau of Labor Statistics – Occupational Outlook Handbook
• British Computer Society (BCS) – IT Job Family Framework